سردرد
خانمی ۳۲ ساله به علت سردردهای مکرر در ناحیه پیشانی به شما مراجعه می‌کند. این سردردها از یک‌ماه قبل شروع شده‌اند و شدت و دفعات آنها ظرف چند روز اخیر به طور دایم افزایش یافته است. بیمار عنوان می‌کند که دچار استرس در محل کار و کم‌خوابی نیز هست…
نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرند
ارزیابی: آیا سردرد بیمار اولیه است (تنشی، میگرن یا خوشه‌ای) یا ثانویه به یک علت زمینه‌ای است؟
شرح حال: شرح حال نقش بسیار مهمی در تشخیص ایفا می‌کند. بسیاری از متخصصان طرفدار استفاده از جداول ثبت روزانه علایم هستند که بیماران برای تعیین الگوی زمانی سردرد خود در خانه آنها را پر می‌کنند. برای هر یک از انواع سردرد باید به نکات خاصی در شرح حال توجه کرد. توجه به سیر زمانی و طول مدت انواع سردرد ضروری است. باید کیفیت سردرد (مداوم، ضربانی، تیز) و شدت آن مشخص شود که برای این کار می‌توان از مقیاس‌های آنالوگ بصری (VAS) برای درد کمک گرفت. درباره علایم همراه مانند آبریزش بینی یک‌طرفه (سردرد خوشه‌ای) یا اورا (میگرن) باید پرس‌وجو کرد. به علاوه توجه به عوامل ایجادکننده و تخفیف‌دهنده سردرد حایز اهمیت است. برخی بیماران عوامل برانگیزاننده شناخته‌شده‌ای دارند. سابقه خانوادگی، مصرف کافئین و استفاده از داروها یا ترکیبات گیاهی می‌توانند در بروز سردرد نقش داشته باشند. توجه به جنبه‌های روانی- اجتماعی مانند عوامل استرس‌زای جدید، حمایت محیط و ترس‌ها و انتظارات بیمار ضروری است.
معاینه: شروع معاینه با یک مشاهده کلی است: آیا بیمار بدحال به نظر می‌رسد؟ کنترل‌های استاندارد مانند اندازه‌گیری فشار خون مهم هستند. معاینه نورولوژیک مرتبط شامل معاینه ته چشم در صورت غیرقطعی بودن تشخیص یا شک به وجود پاتولوژی داخل جمجمه ضروری است. معاینه کامل سر و گردن از جمله از نظر نشانه‌های مننژیت، تندرنس پوست جمجمه، محدود بودن دامنه حرکات یا گرفتگی عضلات با توجه به یافته‌های شرح حال باید انجام شود.
بایدها
سردرد تنشی
به بیمار اطمینان دهید که سردرد تنشی دوره‌ای، خودمحدودشونده است.
به عوامل مرتبط مانند استرس‌ها یا اختلالات عضلانی- اسکلتی (اختلالات مفصل تمپورومندیبولار و بد جفت شدن دندان‌ها) توجه کنید.
افسردگی و مصرف بیش از حد داروها بر میزان موفقیت درمان تاثیر دارند (مسکن‌ها و سایر داروهای مورد استفاده برای درمان سردرد می‌توانند باعث سردرد ناشی از مصرف بیش از حد داروها شوند).
ورزش منظم و تغییرات سبک زندگی شامل مراقبه (meditation)، آرام‌سازی (relaxation) و تمرینات شناختی می‌توانند در صورت مطرح بودن استرس به عنوان یک عامل مهم، کمک‌کننده باشند.
درمان دارویی کمتر کمک‌کننده است اما می‌توان از داروهای بدون نسخه یا در موارد معدود از داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی (NSAID) کمک گرفت. باید از مصرف مسکن‌های قوی مثل اپیویید‌ها خود‌داری کرد.
میگرن
عوامل برانگیزاننده شامل قاعدگی، استرس، کم‌خوابی، ورزش شدید و برخی غذاهای خاص هستند. استفاده از جداول ثبت روزانه علایم برای شناسایی این عوامل می‌تواند در تعدیل این عوامل خطرزا مفید واقع شود.
استفاده از رویکرد پلکانی برای درمان دارویی توصیه می‌شود بدین ترتیب که اگر یک داروی خاص پس از ۳ مرتبه استفاده غیرموثر بود از داروی بعدی استفاده شود. برای شروع باید از مسکن‌های خوراکی ساده به عنوان مثال ۱۰۰۰ میلی‌گرم استامینوفن یا ۴۰۰ میلی‌گرم ایبوپروفن ترجیحا در اشکال محلول به عنوان قدم اول استفاده کرد.
اندیکاسیون‌های درمان پروفیلاکسی شامل تعداد زیاد حملات با وجود استفاده از درمان‌های حاد یا کاهش غیربهینه درد پس از درمان حاد هستند. این مساله معمولا بر اساس قضاوت بیمار مشخص می‌شود. داروهای موثر در پروفیلاکسی باید به مدت ۶-۴ ماه ادامه داده شوند و سپس برای مشخص شدن نیاز یا عدم نیاز به ادامه پروفیلاکسی، قطع گردند.
سردرد خوشه‌ای
تشخیص بموقع در مورد این وضعیت بسیار دردناک ضروری است. خوشبختانه علایم این نوع سردرد شاخص هستند.
درمان حاد مشتمل بر استفاده از اکسیژن (۱۰۰٪ به میزان ۷ لیتر در دقیقه برای مدت ۱۵-۱۰ دقیقه در آغاز حمله)، ارگوتامین یا اسپری‌های بینی تریپتان و لیدوکایین داخل بینی است.
داروی خط اول برای پروفیلاکسی وراپامیل ترجیحا از نوع کوتاه‌‌اثر آن است (به میزان ۱۶۰-۱۲۰ میلی‌گرم سه یا چهار بار در روز).
ارجاع به نورولوژیست باید انجام شود؛ مسکن‌ها نقشی در درمان این نوع سردرد ندارند.
علل جدی سردرد ثانویه (علایم هشدار)
ضایعات داخل جمجمه
مننژیت
خونریزی ساب‌آراکنویید
آرتریت تمپورال
گلوکوم زاویه بسته اولیه
نشانه‌های خطر (نشانه‌های وجود احتمالی پاتولوژی زمینه‌ای جدی)
افزایش فشار داخل جمجمه
بیدار شدن از خواب (ضایعه داخل جمجمه)
نشانه‌های نورولوژیک (ضایعه داخل جمجمه، مننژیت)
علایم عمومی مانند تب و کاهش وزن (مننژیت، ضایعه داخل جمجمه)
شدید بودن؛ «شدیدترین سردرد عمر» (خونریزی ساب‌آراکنویید)
سابقه آسیب قبلی به سر
سردرد با شروع جدید در افراد بالای ۵۰ سال (آرتریت تمپورال، ضایعه داخل جمجمه)
مترجم: دکتر حسام جهاندیده
منبع:
BMJ February 12, 2005; 330: 346