سینوزیت چیست ؟
سینوزیت نوعی بیماری است که در آن مخاط پوشاننده سطح داخلی سینوس‌ها و بینی دچار التهاب میشود. سینوس‌ها حفره‌هایی توخالی در استخوان‌های صورت هستند که از طریق سوراخ‌هایی به داخل بینی راه پیدا می‌کنند. سینوزیت معمولا به ۲ نوع حاد و مزمن تقسیم میشود؛ در نوع حاد بیماری کمتر از یک ماه تداوم دارد در حالی که در نوع مزمن بیش از ۳ ماه به طول می انجامد.
کدام نوع سینوزیت شایع تر است، حاد یا مزمن؟
سینوزیت حاد مشکل شایع‌تری است، به طوری که بیشتر افراد دست‌کم یک مرتبه به آن مبتلا می‌شوند. این بیماری ماهیت عفونی دارد و به دو نوع سینوزیت ویروسی و سینوزیت ناشی از باکتری ها تقسیم میشود. نوع ویروسی شایع‌تر است و عامل مسبب آن اغلب همان ویروس‌های ایجادکننده سرماخوردگی هستند. سینوزیت حاد با علایمی مثل گرفتگی، انسداد بینی، خروج ترشح‌های غلیظ به رنگ سبز یا زرد از بینی، درد سر و صورت، احساس فشار و درد دندان همراه است. گاهی نشانه‌های دیگری از قبیل تب، احساس خستگی، سرفه، اشکال در بویایی، احساس فشار و پری در گوش‌ها و بوی بد تنفس نیز به آن اضافه میشود. روند بهبود ۱۰-۷ روز زمان می‌برد.
چه زمانی درمان ضروری است و علائم هشدار دهنده سینوزیت حاد چیست؟
اگر علایم بیش از یک هفته طول بکشد یا بیماری با تب بالای ۳۹ درجه، درد شدید و ناگهانی، دوبینی، تاری‌دید، تورم چشم‌ها و تنگی نفس همراه باشد، مراجعه به پزشک ضرورت می‌یابد. درمان اولیه سینوزیت حاد، شامل شستشوی بینی با سرم شستشو، استفاده از داروهای مسکن و ضدالتهاب و مصرف کوتاه‌مدت قطره‌های بینی است. در موارد شدید، مصرف آنتی‌بیوتیک و اسپری بینی در بهبود بیماری موثر است. اگر همه این اقدام‌ها بی‌نتیجه باشد، انجام سی‌تی‌اسکن و آندوسکوپی از سینوس‌ها الزامی است.
شستشوی بینی با سرم چه فایده‌ای دارد و بهترین روش انجام آن چیست؟
شستشوی بینی با سرم یا آب نمک باعث پاکسازی ترشحات آلوده و مواد محرک از بینی میشود. به علاوه شستشو در مرطوب سازی سینوس‌ها و مجاری بینی نیز موثر است و مطالعات نقش آن را در بهبود کارکرد سلول‌های پاکسازی کننده بینی نشان داده اند. برای شستشو می‌توان از یک سرنگ ۳۰ سی‌سی یا بطری های پلاستیکی قابل فشردن یا ظرف های مخصوص شستشوی بینی که بی شباهت به قوری نیستند استفاده کرد. در صورت استفاده از سرنگ هر ۳-۲ هفته آن را با یک سرنگ جدید جایگزین کرد تا باعث انتقال آلودگی و عفونت نشود. برای تهیه محلول شستشو در منزل می‌توان ۱ تا ۵/۱ قاشق چایخوری پر از نمک خالص بدون افزودنی را به حدود ۱ لیتر آب جوشیده خنک شده اضافه کرد. می‌توان به این محلول یک قاشق چایخوری بیکربنات (بیکینگ پودر) هم اضافه نمود. محلول تهیه شده در منزل یا سرم شستشو باید در دمای اتاق نگهداری شود. این محلول‌ها حداکثر تا یک هفته قابل استفاده هستند و پس از آن باید دور ریخته شوند. دست کم ۲ بار شستشو در روز ضروری است. در صورتی که بیمار همزمان از سایر داروهای بینی مثل اسپری استفاده می‌کند، شستشو باید حتما قبل از استفاده از دارو انجام شود زیرا وقتی دارو روی مخاط تمیز اسپری شود تاثیر بسیار بیشتری خواهد داشت. مقدار مایع لازم برای شستشو را باید داخل یک کاسه کوچک ریخت زیرا سرنگ استفاده شده نباید هیچ وقت با ظرف اصلی محلول شستشو یا سرم تماس پیدا کند. می‌توان برای گرم کردن سرم از ماکروفر استفاده کرد اما باید مواظب بود محلول شستشو داغ نشود. برای شستشو سر خود را روی سینک دستشویی خم کنید و مایع را به داخل بینی بریزید. دقت کنید که در این حالت جهت جریان مایع باید به سمت پشت بینی باشد نه رو به بالا. بلعیدن غیر ارادی اندکی از مایع شستشو اشکالی ندارد. احساس سوزش جزیی در دفعات اول استفاده از محلول شستشو طبیعی است.
نوع مزمن سینوزیت چه نشانه هایی دارد؟
سینوزیت مزمن از علل متعدد و پیچیده‌تری ناشی میشود. درمان و مراقبت نیز در آن پیچیده‌تر است. علایم بارز آن ترشحات چرکی از بینی، ترشحات پشت حلق، احساس گرفتگی بینی، احساس درد و کم‌شدن حس بویایی است. بیشتر بیماران از خستگی و کسالت شکایت می‌کنند. سینوزیت مزمن به ۳ گروه بدون پولیپ، با پولیپ و سینوزیت مزمن ناشی از آلرژی به قارچ ها تقسیم می شود. در نوع بدون پولیپ، التهاب، عفونت‌ها و مواد آلرژی زا نقش دارند. از جمله مواد آلرژی‌زای مهم دخیل در سینوزیت مزمن می‌توان به حیوانات، کپک، سوسک، حشرات ریز میکروسکوپی به نام مایت، دود سیگار و برخی از مواد شیمیایی استنشاقی مثل فرمالدئید اشاره کرد. به ندرت انحراف شدید تیغه بینی نیز می‌تواند در بروز سینوزیت مزمن دخیل باشد. نوع پولیپ‌دار سینوزیت مزمن ناشی از آلرژی شدید است و در آن گاه بینی به طور کامل مسدود میشود که اغلب به جراحی نیاز پیدا می‌کند. در نوع سوم یا نوع قارچی هم ترشحات غلیظ باعث بسته‌شدن دهانه سینوس‌ها میشود.
بسیاری از بیماران سردردهای خود را ناشی از سینوزیت می‌دانند، این تصور تا چه حد درست است؟
اگرچه بسیاری از پزشکان و بیماران سینوزیت را علت سردردهای مزمن می‌دانند، سینوزیت در موارد اندکی عامل اصلی بروز سردرد است. در حقیقت تعداد زیادی از این افراد دچار میگرن هستند. سردرد بیشتر در نوع حاد و همراه با تب و ترشح چرکی بینی دیده میشود. سردرد ناشی از سینوزیت معمولا به صورت یک درد مبهم یا احساس فشار حس میشود که بیشتر دو طرفه و در ناحیه دور چشم‌هاست. البته سینوزیت های یکطرفه ناشی از انحراف شدید تیغه بینی به یک سمت می‌توانند سردرد یک طرفه بدهند.
نوع مزمن چگونه تشخیص داده و درمان می شود؟
تشخیص سینوزیت مزمن به وسیله سی‌تی‌اسکن و آندوسکوپی از سینوس‌هاست. سی‌تی‌اسکن روشی سریع و کم دردسر است که تصویر رادیوگرافیک دقیقی از سینوس‌ها ارائه می‌دهد. در روش آندوسکوپی تشخیصی هم، مجاری سینوس‌ها و بینی به وسیله تصاویر ویدیویی کاملا قابل مشاهده میشود. درمان سینوزیت مزمن دوری از مواد آلرژی‌زا و دود سیگار به علاوه شستشوی روزانه سینوس‌ها با سرم، مصرف اسپری‌های بینی، آنتی‌بیوتیک و سایر داروهاست.
آیا پرهیز غذایی و دارویی در سینوزیت اهمیت دارد؟
طبیعی است که افراد مبتلا به سینوزیت و آلرژی باید از مواد غذایی تحریک کننده پرهیز کنند اما یک ملاحظه ویژه احتمال ابتلای بیماران سینوزیتی به حساسیت به آسپرین است. این مشکل خصوصا در مبتلایان به نوع پولیپی دیده میشود و معمولا به طور همزمان ابتلا به آسم هم وجود دارد. این گروه از بیماران باید از مصرف داروهای هم خانواده آسپرین مثل ایبوپروفن و ناپروکسن هم خودداری کنند. مصرف هر یک از این داروها، می تواند عوارض بسیار خطرناکی را به دنبال داشته باشد.
چه کسانی برای جراحی کاندید می شوند؟
برخی بیماران دچار سینوزیت قارچی، پولیپ‌های مقاوم و انحراف تیغه بینی لازم است جراحی شوند. با این حال پس از عمل جراحی نیز بیماران باید به مصرف دارو ادامه دهند زیرا سینوزیت مزمن به طور کامل و همیشگی ریشه‌کن نمی‌شود. در حال حاضر روش ترجیحی در درمان این نوع از سینوزیت‌ها جراحی به روش آندوسکوپی است. این روش امکان برطرف کردن انسداد و خارج کردن بافت‌‍‌های بیمار را بدون برش جراحی فراهم می‌آورد. فناوری‌های روزآمد با کاهش میزان خطای ابزارهای جراحی در حد چند میلی‌متر عوارض عمل را به حداقل رسانده اند. خوشبختانه با درمان‌های امروزی می‌توانیم علایم بیماران را تا حد زیادی کنترل کنیم و کیفیت زندگی‌‌شان را بهبود بخشیم.
نویسنده: دکتر حسام جهاندیده